علم قبالا(عرفان یهود)،مانند بسیاری از دیگر شاخه‌های نظری این دین،چون فلسفه و تاریخ یهود،هرگز به شکل سیستماتیک و آکادمیک در ایران(معاصر)راه نیافت.اکثر علمای یهود ایران،عالمانی سنتی و مشغول به احکام و امور اجرایی جوامع خود بودند و کمتر به مباحث نظری میپرداختند و یا حد اقل به نشر و بسط این حوزه-از جمله قبالا-همتی نگماشتند.لذا در ایران و در سده‌های اخیر نامی از دانش و دانشمندان قبالایی به چشم نیمخورد، هرچند که در میان عوام،قبالیست بودن بیشتر لقبی است حاکی از علم و حکمت بالای دینی و به اصطلاح،هرکه دانش و اطلاعات دینی‌اش بیشتر است،حتما راهی به قبالا هم دارد و به عبارتی دیگر،قبالا نقطه‌ی اوج علوم یهودی در نزدیک یک حاخام تلقی می‌شود.با این حال معدود حاخام‌هایی در ایران به دانش قبالا معروف هستند،کسانی چون«ملا درویش شیرازی»، «حاخام اورشرگای یزدی»(و چند نسل بعدی او)و«ملا موشه هلوی کاشانی».که متعلق به دویست تا سیصد سال پیش بوده‌اند.
بخش‌هایی از متون زوهر و قبالا در کتب ادعیه و نمازهای روزانه و اعیاد یهود وارد شده‌اند که«پاتحالیاهو»معروفترین آنها است.این متن ضمن مدح خداوند و برشمردن صفات او،به شرح مختصر ده سفیروت(سلسله‌مراتب میان جهان مادی و وجود خدا)می‌پردازد و از مکالمه‌های میان موسی و خدا سخن به میان می‌آورد.
از میان معدود کتاب‌های فارسی دربارهی قبالا،می‌توان به«آیین قبالا(عرفان یهود)»اثر شیوا کاویانی از انتشارات فرروان(2731.ش)نام برد که بسیار موجز و در حد معرفی این مقوله است.کتاب دیگر،مجموعه چهار جلدی«کبالا» اثر ربای فیلیپ برگ،نشر مرکز تحقیقات علوم قبالا(نیویورک،1991.م)است که به‌طور عمده بر خواص و نتایج قبالا متمرکز است.معروفترین کتاب دربارهی تاریخ و سیر تکامل قبالا،کتاب حاضر است که توسط«گرشوم شولم»در سال 1491 م.نگاشته و در سال 5991 م.تجدید چاپ شده است.
گرم‌شوم گرهارد شولم به سال 7981 م. در برلین در آلمان متولد شد و به سال 2891 وفات یافت.او پایان‌نامه‌ی دکترای ادبیات عبری خود را به ترجمه و تفسیر یکی از مشکل‌ترین متون قبالایی اختصاص داد.وی در سال 3291 به دانشگاه عبری اورشلیم پیوست و نخستین پرفسور این دانشگاه در رشته‌ی عرفان یهود شد و تا سال 5691 در آن دانشگاه خدمت کرد.شولم آثار بسیاری در زمینه‌ی عرفان و فلسفه یهود به زبان‌های آلمانی،عبری و انگلیسی دارد.
با وجود زبان انکلیسی غامض و دیریاب شولم،کتاب«جریانات بزرگ در عرفان یهودی»، مرجع مهم دانشجویان و محققان عرفان یهود در ایران بوده است و ترجمه‌ی بخش‌هایی از آن، گاه موضوع پایان‌نامه تحصیلی دانشجویان بوده است.اکنون متن کامل کتاب توسط فرید الدین رادمهر به فارسی بسیار فاخر و دقیق ترجمه شده است،ضمن آنکه پانوشت‌های متن توسط مترجم به فهم موضوع هر بخش کمک شایانی کرده است.وی مترجم زبردستی است که کتب متعددی از جمله کتاب«عارفان مسیحی»اثر استیفن فانینگ(نشر نیلوفر 4831 ش.)را نیز ترجمه کرده است.
نظر به وجود بسیار مفاهیم دینی یهودی و نیز عبارت عبری و آرامی متعدد در متن اصلی،آرش آبائی به عنوان ویراستار کتاب،به توضیح و ترجمه این عبارات و جملات پرداخته و ضمن درج نکاتی دربارهی جایگاه قبالا در میان یهودیان ایران و متون قبالایی وارده در ادعیه یهود در مقدمه‌ی کتاب،واژه‌نامه‌ی توضیحی عبری و آرامی را نیز به بخش آخر کتاب افزوده است.
«جریانات بزرگ در عرفان یهودی»در 9 فصل و 055 صفحه،ابتدا به خصایص کلی عرفان یهود می‌پردازد و تاریخ قبالا را از نخستین دوره‌ی آن(عرفان مرکابا)تا آخرین مرحله،یعنی حسیدیسم مورد شرح و بررسی قرار داده و در این میان کتاب زوهر،نویسندهی آن و نظام وحدت وجودی آن را نیز مورد توجه قرار می‌دهد.
شولم محقق منصفی است و می‌کوشد فارغ از خرافات و باورهای سنتی،حقیقت مطلب را بگوید،به همین دلیل کتاب حاضر که حاوی نکاتی تیره در تاریخ قبالا و تغییرات گسترده آن طی زمان شکل‌گیری است،در کنار بیان شواهدی دال بر تأثیرپذیری عرفان یهود از دیگر فرهنگ‌ها و جریانات محیطی،نمی‌تواند چندان موردپسند یهودیان سنتگرا که باوری متفاوت به این مقوله دارند قرار گیرد.بااین حال،این ترجمه،منبعی بسیار موثق برای شناخت عرفان یهود و اثری ارزشمند در بازار کتب دینی ایران است که کمتر کتابی درخور برای شناخت آیین یهود به خود دیده است.
مقاله از آرش آبایی
منبع:(noormags)
جنبشهای نو پدید دینی